کرونا برایمان خواب‌های تازه‌ای دیده است. چند روزی می‌شود که خبر جهش ویروس و ابتلای افراد به نوع جدیدی از آن اخبار را پُر کرده است؛ اما جریان واقعا چیست؟
ویروس کرونای انگلیسی چه فرقی با ویروس قبلی دارد؟
کشور انگلستان اعلام کرده که تعداد مبتلایان به کرونا در روزهای اخیر رشدی قابل‌توجه داشته و ظاهرا نوع جدیدی از ویروس با قابلیت سرایت بسیار سریع در میان مردم دیده شده است. اجازه بدهید درباره این موضوع بیشتر و بیشتر بگوییم. نظر سازمان بهداشت جهانی در این زمینه چیست و چه باید کرد؟ آیا جای نگرانی وجود دارد؟
جهش ویروس کرونا ؛ ویروس کرونای انگلیسی چه می‌کند؟
جهش تازه‌ای که از ویروس کووید ۱۹ در دسامبر سال ۲۰۲۰ (اواخر آذر ماه) در انگلستان کشف شده VUI-202012/01 نام دارد. دانشمندان در حال پژوهشِ بیشتر روی این جهش از ویروس هستند. هنوز ابعاد اثرگذاری ویروس کرونای انگلیسی دقیقا مشخص نشده، اما بسیاری از کشورها تردد به انگلستان را محدود یا ممنوع کرده‌اند.
جهش تازه ویروس کرونا با عنوان VUI-202012/01 شناخته می‌شود؛ اما این حروف و اعداد به چه معنا هستند؟ اینها به‌طور اختصاری نماینده عبارت کاملِ Variant Under Investigation, Year 2020, Month 12, Variant 01 هستند که معنای آن، گونۀ تحت تحقیق، سال ۲۰۲۰، ماه ۱۲، گونۀ ۰۱ است.
دانشمندان می‌خواهند بدانند جهش ویروس کرونا از نظر شدتِ علائم چه تفاوت‌هایی با گونۀ قبلی دارد. آیا بیماری ناشی از این مهمان ناخوانده و تازه‌وارد شدیدتر از مورد قبلی است؟ آیا واکسن‌هایی که تاکنون ساخته شده‌اند روی آن هم اثرگذار خواهند بود؟
گونه جدید ویروس کرونا و جهش ویروس
از ۱۳ دسامبر (اواخر آذر ماه) ۲۰۲۰، حدود ۱۱۰۸ مورد فرد مبتلا به نوع جدید ویروس کرونای انگلیسی در این کشور مشاهده شده‌اند. شناسایی این جهشِ تـازه بـه‌واسـطه تـحقیـقـات اپیدمیولوژیک و ویـروس‌شناسـی مـمکـن شـده اسـت. در اوایـل دسـامبـر سـال ۲۰۲۰، تعداد مبتلایان به کرونا در جنوب شرقی انگلستان افزایشی ناگهانی داشته و همین افزایش بود که به تحقیقات بیشتر و کشف جهش ویروس کرونا منجر شد.
با وجود محدودیت‌هایی که از سوی دولت اعمال شده بود و تلاش‌هایی که برای کنترل بیماری انجام می‌گرفت، همچنان به‌شمار بیماران مبتلا به کرونا در جنوب شرقی انگلستان اضافه می‌شد؛ بنابراین نیاز به پیگیری دقیق‌تر، بیش از پیش خود را نشان می‌داد.
برای اینکه موضوع شفاف‌تر شود، اجازه بدهید درباره جهش و گونه جدید ویروس برایتان بیشتر توضیح بدهیم. گونه جدیدِ هر ویروس زمانی به وجود می‌آید که ساختار ژنتیکیِ ویروسِ قبلی تغییر کند. تمام ویروس‌ها در طول زمان جهش می‌یابند؛ پس ویروس کرونا نیز از قاعده ویروس‌ها مستثنا نیست.
مانند تمام گونه‌های ویروس، ویروس کرونای انگلیسی نیز که جهش‌یافته نوع اولیه کروناست، دارای نشانه‌های ژنتیکی یا اثرانگشت ژنتیکی مخصوص به خود است. این ویژگی‌ها شناسایی و بررسی‌اش را ساده و ممکن می‌کنند. این را هم به یاد داشته باشید که جهش‌های ویروس‌ها لزوما آنها را خطرناک‌تر و مسری‌تر نمی‌کنند؛ اما درباره ویروس کرونای انگلیسی داستان از این قرار است که میزان سرایتش ۷۰ درصد بیشتر از گونه قبلی ارزیابی می‌شود.
پیتر هوربی (Peter Horby)، متخصصبیماری‌های عفونی و رئیس «گروه مشاوران تهدیدهای ویروس تنفسی نوظهور» در انگلستان، اعلام کرده است:
در حال حاضر کاملا مطمئن هستیم که این گونۀ جهش‌یافته از ویروس کرونا سرعت انتقال بالایی دارد.
جهش‌ها و تغییرات ویروس کرونا
به‌طور میانگین، از زمان شروع همه‌گیری ویروس کرونا تا کنون، ۵ تا ۱۰ درصد از کل ویروس‌های کرونا در انگلستان دچار توالی شده و جهش‌هایی پیدا کرده‌اند. ۴ درصدِ جهشِ ویروس نیز در جنوب شرقی انگلستان دیده می‌شود.
نخستین مشاهدات از ویروس کرونای انگلیسی در کِنت (kent) در جنوب شرقی انگلیس بوده است. این مشاهدات حاکی از آن است که مبتلایان به ویروس جدید غالبا از سنین زیر ۶۰ سال هستند. این اطلاعات بنا به تجزیه‌وتحلیل‌های گذشته‌نگری به دست آمده که ویروس جهش‌یافته را در ۲۰ سپتامبر ۲۰۲۰ کشف کردند و شاهد تداوم شیوع سریع آن در نوامبر (آذر ماه) هم بودند.
جهش‌های ویروس کرونای انگلیسی
تعداد ۱۴ جهش در ویروس باعث تغییرات آمینواسیدهای آن شده و ۳ حذف ژنتیکی هم در ویروس انجام گرفته است. این تغییرات می‌توانند منشأ تغییر قدرت انتقال ویروس در انسان‌ها شوند.
البته جهش‌های رخ‌داده در ویروس فقط در انگلستان دیده نشده‌اند، بلکه به‌طور مستقل در کشورهایی مانند استرالیا و آفریقای جنوبی هم گزارش‌هایی مبنی بر جهش رخ داده است. تحقیقات نشان می‌دهند جهش‌ها در انگلستان و آفریقای جنوبی ریشه مشترکی نداشته‌اند و این تغییرات به‌طور مستقل در هر کشور به وجود آمده است. ویروس کرونای انگلیسی در کشورهایی مانند دانمارک، هلند، ایتالیا، استرالیا و ایسلند هم دیده شده است.
نیل فرگوسن (Neil Ferguson) از دانشمندان عضو «گروه مشاوران تهدیدهای ویروس تنفسی نوظهور» می‌گوید که احتمالا ویروس کرونای انگلیسی در کودکان هم عفونت‌زایی بالایی دارد و آنها را بیشتر هدف هجوم خود قرار می‌دهد. البته این فرضیه‌ها باید با پژوهش‌های بیشتر قطعی شوند و هنوز نمی‌توان ایده‌های مختلف را تمام‌وکمال پذیرفت.
بالابودن سرعت انتقال ویروس کرونای انگلیسی می‌تواند زمستان مرگ‌بار و سختی را به انگلستان و دنیا تحمیل کند. با شیوع سریع‌تر ویروس، احتمالا بیمارستان‌های این کشور و شاید نقاط دیگر دنیا در هفته‌های آتی پر از بیماران مبتلا به کرونایی شوند که نیاز به بستری دارند.
ریشه شیوع ویروس کرونای انگلیسی کجاست؟
همان طور که پیش‌تر هم گفته شد، تحقیقات گذشته‌نگر و بررسی موارد ابتلای زیاد و شیوع سریع کرونا نشان می‌دهد این جهش احتمالا از جنوب شرقی انگلستان ریشه گرفته است. در واقع، ویروس کرونای انگلیسی نخستین بار در ماه سپتامبر (مهر ماه) دیده شد و تا اواسط نوامبر (آذر ماه) نیز رشدِ سرایت توجه‌ها را به خود جلب نکرده بود. در اواخر ماه نوامبر، علی‌رغم محدودیت‌هایی که برای کنترل بیماری اعمال شده بود، شیوع درلندن و اِسکس (Essex) بیشتر و بیشتر می‌شد.
با وجود این، شارون پی‌کاک (Sharon Peacock)، استاد بهداشت عمومی و میکروبیولوژی دانشگاه کمبریج، معتقد است نمی‌توان به‌طور قطع گفت ویروس جدید و جهش‌یافته از جنوب شرقی انگلستان سرایت پیدا کرده یا از نقطه‌ای دیگر وارد این بخش از کشور شده است.
بنا به گزارش‌ها، ۶۰ درصد از مبتلایان جدید در لندن، درگیر ویروس کرونای انگلیسی‌اند و در هفته‌های اخیر، تعداد بیماران ۲ برابر شده است. شیوع گسترده ویروس جدید می‌تواند بنا به تغییر رفتارهای عمومی در پیروی از پروتکل‌های بهداشتی هم باشد. در هر صورت، ویژگی‌های زیستیِ ویروس کرونای انگلیسی به‌گونه‌ای است که سرعت انتشار بسیار بالایی دارد.
دانشمندان مشغول به چه کاری‌اند؟
دانشمندان در تلاش‌اند ببینند آیا ویروس جهش‌یافته را می‌توان با واکسن‌های ساخته‌شده کنترل کرد یا خیر. دانشمندان در حال بررسی داده‌های ژنتیکی ویروس هستند و باید دید ویروس کرونای انگلیسی چه تفاوت‌هایی با مورد قبلی دارد. فعلا مشخص نیست ویروس جهش‌یافته کُشنده‌تر از قبلی هست یا خیر. دانشمندان بر این باورند هنوز برای نتیجه‌گیری درباره این موضوع زود است.
برخی متخصصان دریافته‌اند که در بعضی موارد، جهش ویروسی باعث می‌شود که میزان کشندگی و شدت بیماری ناشی از آن کاهش یابد؛ اما آیا این موضوع برای کرونا هم صادق خواهد بود؟ مارتین هیبرد (Martin Hibberd)، استاد رشته بیماری‌های نوظهور عفونی در دانشکده بهداشت و طب گرمسیری، معتقد است با انتشار ویروس‌ها، در طول زمان ویژگی‌هایشان تغییراتی می‌کند. این تغییرات موجب تسریع سرایت و کاهش قدرت و شدت می‌شود.
واکسن‌های ساخته‌شده و ویروس کرونای انگلیسی
داروسازان و پزشکان هنوز به نتایجی درباره رابطه میان واکسن‌های ساخته‌شده و ویروس کرونای انگلیسی نرسیده‌اند. دو شرکتی که مجوز پخش واکسن را دریافت کرده‌اند ــ یعنی مدرنا (Moderna) و فایزر/بیون‌تک (Pfizer/BioNTech) ــ در حال مطالعه و تحقیق روی اثرگذاری واکسن‌ها بر گونه جهش‌یافته ویروس هستند. مدیرعامل شرکت بیون‌تک، با اتکا به علم، بر این باور است که واکسن‌ها همچنان اثرگذار خواهند بود و در دو هفته آینده، داده‌های کاملی درباره این موضوع در دسترس خواهد بود.
اوگور شاهین (Ugur Sahin)، مدیرعامل شرکت بیون‌تک، گفته است که برای ایجاد ایمنی جمعی، واکسیناسیون ۶۰ تا ۷۰ درصد افراد می‌تواند اثرگذار باشد؛ ولی احتمالا با وجود گونه جدید ویروس، کشورها باید تعداد افراد بیشتری از جمعیتشان را واکسینه کنند. اگر ویروس در مبتلاکردن افراد مختلف قوی‌تر شود، برای بازگشت به زندگی معمولی باید تعداد افراد زیادی در هر جامعه واکسن بزنند.
اقدامات کنترلی در انگلستان چیست؟
برای لندن و بخش‌های جنوب شرقی انگلستان، محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های شدیدی وضع شده است. متخصصان سلامت و پزشکی پیشنهاد کرده‌اند محدودیت‌ها و ممنوعیت‌های شدیدتری نسبت به گذشته برای مقابله با ویروس کرونای انگلیسی اضافه شود. کشورهای متعددی در خاورمیانه، اروپا و آمریکا محدودیت‌هایی برای سفر به انگلستان تعیین کرده‌اند. در برخی نقاط نیز مسافران در تردد میان این کشور و نقاط دیگر باید آزمایش‌های کنترلی را انجام بدهند و در قرنطینه قرار بگیرند.
با افزایش شیوع کرونا با ویروس جهش‌یافته، سازمان بهداشت جهانی بار دیگر بر استفاده از ماسک، فاصله‌گذاری اجتماعی و شست‌وشوی دست‌ها تأکید می‌کند و اعلام کرده که باید پروتکل‌های بهداشتی بیش از پیش جدی گرفته شوند.
توصیه سازمان بهداشت جهانی چیست؟
یافته‌ها در انگلستان نشان می‌دهد که با موضوع مهمی درباره جهش ویروس کرونا روبه‌رو هستیم. سازمان بهداشت جهانی معتقد است، برای گذر از مشکلات ناشی از این ویروس، به همکاری‌های کشورهای مختلف و نیز به‌اشتراک‌گذاری داده‌ها نیاز است. این سازمان بر این باور است که کشورهای مختلف باید داده‌ها و اطلاعات ویروس‌شناختی و اپیدمیولوژیک را در بسترهای همگانی مانند سازمان و پایگاه غیرانتفاعی GISAIDباهم به اشتراک بگذارند. این سامانه با هدف دست‌یابی به داده‌ها و اطلاعات درباره ویروس آنفولانزا و در حال حاضر کووید ۱۹ راه‌اندازی شده است.
سازمان بهداشت جهانی به تمام کشورها توصیه می‌کند که برای شناسایی تغییرات و جهش‌ها، رفتار و ساختار ویروس را پیگیری کنند. همچنین با مطرح‌کردن اطلاعات و داده‌هایشان، به بررسی و نتیجه‌گیری درباره این بیماری کمک کنند.
نکته مهم دیگری که سازمان بهداشت جهانی به آن اشاره می‌کند توجه به کیت‌های تست پی‌سی‌آر (PCR) است. این تست مواد ژنتیکی ویروس را بررسی می‌کند. سازمان بهداشت جهانی به آزمایشگاه‌هایی که از تست تجاری پی‌سی‌آر استفاده می‌کنند توصیه کرده که اگر کیت‌ها نمی‌توانند ژن‌های ویروسیِ هدف را به‌خوبی شناسایی کنند، حتما با شرکت سازنده کیت‌ها برای دریافت اطلاعات بیشتر در این خصوص تماس بگیرند. برای کنترل ویروس کرونا و شکل‌های جهش‌یافته آن، نیاز است که تست‌های دیگری هم با هدف‌گرفتن شناسایی ژن‌های ویروسیِ مختلف انجام شوند. این تست‌ها موجب می‌شوند امکان شناخت گونه‌های دیگر ویروس به وجود بیاید.
اقدامات لازم دیگر برای مواجهه با ویروس کرونای انگلیسی
سازمان بهداشت جهانی از کشورهای مختلف می‌خواهد سطح شیوعِ بومیِ بیماری را ارزیابی و اقدامات لازم برای پیشگیری و کنترل بیماری را عملیاتی کنند. رعایت دستورالعمل‌ها و پروتکل‌های بهداشتی بر اساس دستورات سازمان بهداشت در کنترل و مقابله با بیماری نقش مهمی دارد.
یادآوری قواعد اساسی و اصلی مقابله با بیماری به افراد و کارکنان حوزه سلامت هم به این شرح است:
- از تماس مستقیم و نزدیک‌شدن به افراد مبتلا به بیماری‌های تنفسی حاد پرهیز کنند؛
- شست‌وشوی دقیق و درست دست‌ها را از یاد نبرند، به‌ویژه بعد از اینکه با بیماران یا محیط آلوده در تماس بوده‌اند؛
- افراد دارای نشانه‌های بیماریِ عفونیِ تنفسیِ شدید باید فاصله‌گذاری اجتماعی را بیشتر از دیگران رعایت کنند، دست‌ها را مرتب بشویند و در دستمال یک‌بارمصرف سرفه و عطسه کنند؛
- تجهیزات درمانی و بهداشتی در مراکز درمان و بیمارستان‌ها به‌ویژه در بخش‌هایی مانند مرکز فوریت‌های پزشکی یا همان اورژانس باید ارتقا یابند؛
- استفاده از ماسک و دستگاه تهویۀ مناسب نیز ضرورت دارد.
کنترل سفرهای بین‌المللی
علاوه بر بیمارستان‌ها و کادر درمانی، آژانس‌های مسافرتی و سازمان‌های حمل‌ونقل نیز باید به موارد کنترل و پیشگیری دقت زیادی داشته باشند. کنترل وضعیت مسافران نیز ضروری است. بررسی وضعیت سلامت مسافران در مسیر ترددشان تا حد زیادی در کنترل شیوع ویروس کرونا نقش دارد.
به‌تازگی، سازمان بهداشت جهانی، برای کنترل ویروس در مسافرت‌ها، اقدامات لازم و دستورالعمل‌هایی به کشورهای مختلف ارائه داده است. این اقدامات و دستورالعمل‌ها به کشورها رویکرد لازم برای مدیریت بیماری با نگاهی به خطرات احتمالی‌اش را نشان می‌دهد. هدف از این کار توصیه و مطرح‌کردن رویکردها و روش‌هایی است برای کنترل وضعیت سفرهای بین‌المللی در دوران شیوع کرونا. برای کنترل شیوع در این دوران، توجه به اولویت‌بندیِ سفرهای ضروری و نیز انجام اقدامات پیشگیرانه الزامی است.
سازمان بهداشت جهانی کشورهای مختلف را تشویق به مطرح‌کردن روش‌‌‌های ارزیابیِ میزانِ خطرِ بیماری می‌کند و از آنها می‌خواهد فهرستی از کشورهای ممنوع برای سفر را ارائه دهند. این فهرست‌ها باید مدام به‌روزرسانی شوند.
در آخر
هنوز به‌طور دقیق نمی‌دانیم ویروس کرونای انگلیسی چه خواب‌هایی برایمان دیده است. آیا اوضاع بدتر از حال حاضر خواهد شد؟ نباید نگران ویروس جهش‌یافته باشیم؟ واکسن‌ها به دادمان می‌رسند و همچنان اثرگذار خواهند بود؟ شما چه فکر می‌کنید؟ به‌نظر شما دنیا در ماه‌های آینده به چه سمت‌وسویی خواهد رفت؟ اوضاع را بهتر از اکنون ارزیابی می‌کنید یا به نظرتان روزبه‌روز وضعیت کرونا بدتر خواهد شد؟ از فکرها و تصوراتتان برایمان بنویسید.
