ماه‌هاست که کرونا به یکی از رایج‌ترین واژه‌های زندگی‌مان بدل شده است. این ویروس بدقلق و سرکش گاهی ریه‌هایمان را نشانه می‌گیرد، گاهی به قلبمان حمله می‌کند و در مواردی هم کبد و کلیه‌ها را درگیر خودش می‌کند.
از مشکلات و آسیب‌های جسمانی کرونا یا کووید-۱۹ که بگذریم، عواقب مخرب آن بر روان و روح‌هایمان نادیده‌گرفتنی نیست. متأسفانه باید گفت یکی از آسیب‌پذیرترین گروه‌ها از این نظر زنان هستند.
این چیزی نیست که از روی حرف‌های کوچه و بازار بگوییم. تحقیقات نشان داده‌اند آثار منفی همه‌گیری ویروس کرونا در حال تهدید جدیِ سلامت روان زنان دنیاست. در این مقاله، از این آثار و روش‌های مقابله با آنها بیشتر خواهید خواند.
کرونا و زنانی که بیش از همیشه آسیب‌پذیر شده‌اند
مؤسسه مددکاری و غیرانتفاعی کِر (CARE) به‌تازگی پژوهشی انجام داده و دریافته است که اگرچه تقریبا تمام افراد جامعه تحت‌تأثیر کرونا درگیر اضطراب و نگرانی و خستگی عاطفی‌اند، بنا به آمارها، زنان ۳ برابر مردان آزرده شده‌اند.
میزان مشکلات روانی برای زنان ۲۷ درصد و برای مردان ۱۰ درصد است. از مشکلات زنان در این دوران باید به اضطراب، بی اشتهایی، اختلالات خواب و ناتوانی در انجام امور روزانه اشاره کرد.در پژوهشی که گفته شد، جامعه آماری گسترده‌ای بررسی شد. ۱۰ هزار و ۴۰۰ مرد و زن از ۳۸ کشور مختلف در آن حضور داشتند. کشورهایی از آمریکای شمالی، آمریکای لاتین، آسیا و خاورمیانه در این پژوهش شرکت کردند. برای پی‌بردن به اثرات کرونا روی افراد، وضعیت عاطفی آنها و دلایل ریشه‌ای مشکلاتشان بررسی شده است.
میلی جانوک (Emily Janoch)، رئیس بخش مدیریت دانش و آموزش مؤسسه کِر و مسئول انجام این پروژه تحقیقاتی می‌گوید: «ما داده‌های کیفی متعددی درباره اضطراب، استرس، نگرانی و ترس از آینده از زنان دریافت کردیم. با بررسی این داده‌ها به‌دنبال دلایل مشکلات بودیم.»
اوضاع اقتصادی نابسامان شرایط را سخت‌تر می‌کند
در پژوهشی که در بخش قبل گفته شد، ریشه‌های مشکلات به مسائل اقتصادی هم می‌رسد. یکی از عوامل پررنگ در ایجاد فشار و مشکلات روانی بر زنان تهدیدشدن موقعیت‌های شغلی‌شان است. شیوع ویروس کرونا به کسب‌وکارهای زیادی آسیب زده، اما در این میان وضعیت زنان در بازار کار را بیشتر تهدید می‌کند؛ برای مثال، در کشوری مانند آمریکا، از ماه فوریه تا مه، حدود ۱۱٫۵ میلیون زن شغل خود را از دست داده‌اند. این رقم برای مردان ۹ میلیون نفر است. زنان پیش از این ۶۶٫۶ درصد از نیروهای کاری آمریکا را تشکیل می‌داده‌اند. کم‌پرداخت‌ترین مشاغل آمریکا به زنان اختصاص دارد. حال با خانه‌نشین‌شدن زنان، همان مشاغلِ با پرداخت اندک نسبت به متوسط پرداختی‌های مردان هم به خطر افتاده است.
یکی از عوامل پررنگ در ایجاد فشار و مشکلات روانی بر زنان تهدیدشدن موقعیت‌های شغلی‌شان است
مسئولیت کارهای منزل نیز به‌شکل نامتوازنی در جوامع مختلف میان مردان و زنان تقسیم می‌شود؛ مثلا در آمریکا، ۵۵ درصد از زنان شاغل مسئول انجام کارهای خانه هم هستند. این رقم برای مردان ۱۸ درصد است. زنان دو برابر مردان با فرزندان خود زمان می‌گذرانند. با تعطیلی مدارس، مسئولیت رسیدگی و مدیریت آموزش فرزندان هم به گردن مادران افتاده است.
وضعیت نابسامانی عاطفی در نقاط مختلف دنیا
در آمریکای لاتین، با بسته‌شدن ۹۵درصدی مدارس، بار مسئولیت کنترل و مدیریت یادگیری فرزندان به دوش زنان افتاده است. این وضعیت در کشورهای در حال توسعه سخت‌تر هم هست. در کشور بنگلادش، زنان ۶ برابر مردان مشاغل خود را در اثر شیوع کرونا از دست داده‌اند.
از ۵۴۲ زنی که از این کشور در پژوهش شرکت کرده‌اند تمامشان دچار مشکلات سلامتی شده‌اند. محدودیت‌های تردد در دوران کرونا و مشکلات سنتی و مذهبی که مانع از دسترسی راحت زنان به خدمات درمانی می‌شود هم به تشدیدشدن این مصائب دامن زده است.
دغدغه‌های زنان را در نظر بگیرید: ترس از دست دادن شغل، پررنگ‌ترشدن ردپای فقر در زندگی خود و فرزندانشان، نبود چشم‌انداز روشنی از آینده و… . در چنین شرایطی، وجود انواع بحران‌های عاطفی و روانی به‌هیچ‌عنوان بعید نیست.
مشاغل پرخطر عامل دیگر فرسودگی روانی زنان است
در خاورمیانه و نقاط مختلف دنیا هم می‌توان شاهد وضعیت بد روانی زنان بود؛ برای مثال، در کشور لبنان، ۴۹ درصد از زنان در مقایسه با ۲۱ درصد مردان شغل خود را در طول شیوع ویروس کرونا از دست داده‌اند. در کشوری مانند فلسطین، زنانی که شغلشان را از دست نداده‌اند نیز در موقعیت‌های کاری پرخطر فعالیت می‌کنند؛ برای نمونه، ۴۴ درصد از آنها آموزگار، پرستار یا صاحبان مشاغلی‌اند که در معرض ابتلای به بیماری قرار دارند.
در چنین اوضاعی، برای دسترسی به خدمات سلامت روان، زنان با محدودیت‌هایی شدیدتر از مردان روبه‌رو هستند. فقط ۸ درصد از زنان می‌توانند به این خدمات دست پیدا کنند، اما این رقم برای مردان ۶۷ درصد است.
پس تمام شواهد و قرائن نشان می‌دهد زنان در این دوران در حال تجربه اوضاعی به‌شدت سختی‌اند. جوامع محدود و بسته، که افکار سنتی بر بخش‌های مختلفشان سایه انداخته است، زنان را در شرایط دشوار کنونی محدودتر هم می‌کند: در بسیاری از جوامع، مراجعه زنان به درمانگرانِ مرد تابو به شمار می‌رود. حتی اگر مراجعه زنان به پزشک و روان‌شناسان مرد صورت هم بگیرد، حتما باید مرد با آنها همراه باشد.
حضور زنان در نقش کارگران کارگاه‌های تولیدی شلوغ یا مشاغل این‌چنینی هم باعث می‌شود در خطر ابتلا به کرونا قرار بگیرند. در نقاط مختلف دنیا، زنان بیشتر از مردان در مشاغلی مانند نظافتچی و کارگر منازل فعالیت می‌کنند. این موضوع سبب می‌شود در صورت ازدست‌ندادن شغلشان در معرض ابتلا به ویروس باشند یا به‌واسطه قرنطینه‌شدن خانواده‌ها، دیگر کاری برایشان در منازل وجود نداشته باشد.
از رونق‌افتادن بازارهای غیررسمی مشاغل
مشارکت زنان در بازار کار رسمی نسبت به مردان در تمام دنیا کمتر است. بسیاری از زنان در بازارها و صنایعی مشغول به فعالیت‌اند که آنها را به‌طور رسمی به استخدام درنمی‌آورند. در واقع، بازارهای غیررسمی (موسوم به بازارهای خاکستری) مکان‌هایی‌اند که زنان در آنها فعالیت زیادی دارند.
بازارهای خاکستری بازارهایی غیررسمی‌اند که دلالان در آن مشغول به کارند و نیروهای کاری‌شان هم به‌طور رسمی و قانونی استخدام نمی‌شوند. با شیوع کرونا، این بازارها به‌شدت آسیب دیده‌اند و یکی از نتایج منفی هم بیکارشدن بسیاری از زنان بوده است. محدودیت‌هایی مانند فاصله‌گذاری اجتماعی، در از رونق‌افتادن بازارهای غیررسمی کار و بیکاریِ زنان شاغل در آنها نقش دارد.
مسئولیت مادران تنها چندین و چندبرابر شده است
مسئولیت‌های تمام مادران با وجود شیوع کرونا بیشتر از قبل شده است. اما در این میان مادران تنها با انبوهی از وظایف رنگارنگی روبه‌رو هستند که باید به‌تنهایی از پس انجام‌شان برآیند. رسیدگی به امور منزل، توجه به فرزندان از نظر روحی و کمک به آنها در مسیر آموزشی که بیشتر از راه دور پیگیری می‌شود و کار بیرون از منزل، توانی برای مادران تنها باقی نگذاشته است.
پژوهشی در ماه می در مؤسسه غیرانتفاعی لین‌این (Lean In) انجام شد که در آن از ۳ هزار آمریکایی پرسیده بودند تغییرات تحمیل‌شده از سوی کرونا به زندگی‌شان چه بوده است. در مقایسه با مادران عادی، مادران تنها به‌طور میانگین در طول هفته، ۷ ساعت بیشتر از دیگران به رسیدگی به فرزندان مشغول هستند و ۲ ساعت بیشتر از مادران دیگر به خویشاوندان سالمند و بیمار خود کمک می‌کنند.
زنان چطور باید با فشار روزهای کرونایی مقابله کنند؟
زنان در سراسر دنیا در حال تجربه وضعیت جدیدی از مدیریت اوضاع خانه و زندگی هستند. آنان اگر راهکاری برای رسیدگی به استرس‌ها و فشارها برای خود در نظر نگیرند، دچار آسیب‌های فراوانی خواهند شد. دلایل متعددی برای افزایش استرس در دوران کرونا در زنان وجود دارد:
- نگرانی برای سلامت خانواده و عزیزان؛
- رسیدگی به سالمندان اطراف خود، مثل والدین؛
- رسیدگی به امور مختلف منزل و مدیریت خانواده؛
- رسیدگی به فرزندان و امور تحصیلی‌شان در روزهای کرونایی.
راهکارهای زیر می‌تواند به کنترل استرس در دوران کرونا به زنان کمک کند.
برنامه‌ریزی
یکی از بهترین روش‌ها برای کنارآمدن با حجم زیاد مسئولیت‌های این روزها، برنامه ریزی است. برنامه‌ریزی به افراد قدرت می‌دهد. با وجود آن احساس می‌کنند که به اوضاع مسلط هستند. تسلط بر اوضاع روی احساسات و اخلاق اثر مثبت می‌گذارد.
با وجود برنامه‌ای مشخص، اعضای دیگر خانه هم یاد می‌گیرند و می‌دانند که باید چه وظایفی را در طول روز انجام بدهند و نوعی تقسیم مسئولیت در خانواده ایجاد می‌شود. مشارکت اعضای خانه در کارهای مختلف با داشتن برنامه‌ای دقیق واضح و ممکن خواهد بود.
زنان در صورت تأهل باید از همسران‌شان بخواهند که به کمک‌شان بیایند و مسئولیت‌های‌شان را دقیق و بی‌حاشیه به آنها گوشزد کنند و حتی یاد بدهند. بسیاری از مواقع، افراد دیگر منزل به کارهایی که باید انجام بدهند، به‌طور کامل واقف نیستند و نیاز به توصیه و گوشزدکردن وجود دارد.
خواب کافی
خواب کافی می‌تواند انرژی لازم برای مسئولیت‌های افزون‌شده را تأمین کند و روی ابعاد مختلف زندگی اثرات مثبت بگذارد. خواب خوب از استرس کم می‌کند. پس زنان باید به آن اهمیت زیادی بدهند. کسانی که در منزل به شکل دورکاری مشغول به فعالیت‌اند، با جداکردن محل کار از اتاق خواب، بهره وری و اثربخشی استراحت‌شان را هم بیشتر می‌کنند.
خلوت‌کردن با خود
خلوت‌کردن با خود در طول روز بسیار مهم است. حتی اگر یک دقیقه هم زمان ندارید، باز هم باید جایی برای خلوت‌کردنی کوتاه با خود باز کنید. نفس عمیق بکشید و مدیتیشن کنید. اگر اصلا فرصت ندارید، این تمرین ساده را انجام بدهید: با ۴ شماره هوا را به داخل شُش‌ها فرو بدهید و بعد در طی ۶ شماره، بازدم را بیرون بدهید.
یادتان باشد که بیرون‌دادن نفس باید بیشتر از فرودادن هوا به داخل شش‌ها طول بکشد. این کار از استرس‌ها کم می‌کند و باعث می‌شود با آرامش بیشتری به ادامه کارهای روزانه‌تان برسید.
پیاده روی و تغذیه مناسب
پیاده روی در حوالی منزل و در زمان‌هایی که شلوغ نیست از راه‌هایی است که می‌تواند روحیه زنان در این دوران را تقویت کند. البته یادتان باشد که شروع برنامه ورزشی تازه و پیچیده در شرایط بحرانی مانند حالا، اصلا توصیه نمی‌شود.
چون برنامه‌های ورزشی سخت و رژیم های غذایی پیچیده از شما انرژی زیادی می‌گیرند و برای وضعیت شلوغ و دشوار فعلی به دردتان نمی‌خورند. ورزش‌های سبک، پیاده‌روی‌های ساده و البته رعایت مصرف غذاهای مقوی و مناسب می‌تواند راهی برای کنارآمدن با فشارهای ناشی از شیوع کرونا باشد.
در نظرداشتن اهمیت سلامت روان
برخی از افراد قبل از شیوع کرونا هم با مشکلاتی مانند افسردگی یا اضطراب درگیر بوده‌اند. اما برخی دیگر از زنان هستند که شرایط فعلی، اضطراب و مشکلاتی در روان‌شان به آنها تحمیل کرده که دلیلش را نمی‌دانند. این دسته از زنان به‌دلیل نداشتن تجربه مشکلات روحی در گذشته، متوجه نیستند که کرونا و استرس‌هایش در حال آسیب‌زدن به روان آنهاست.
پس یکی از کارهایی که می‌تواند این روزها را برای زنان ساده‌تر کند، توجه به سلامت روان و این نکته است که احتمال دارد، فشارهای فعلی باعث بروز برخی واکنش‌های تازه در آنها شود. توجه به روان خود و تلاش برای حفظ سلامت آن نباید فراموش شود.
در آخر
اقتصاد و بازار کار با شیوع کرونا رکود شدیدی را به کشورها و خانواده‌ها تحمیل می‌کند. همان طور که گفته شد، زنان در بازار آشفته اقتصادیِ این روزهای دنیا بیش از مردان متضرر شده‌اند و آسیب دیده‌اند. مسئولیت‌های زیاد کار در منزل و تحمل فشارهای مختلف روان زنان را آسیب‌پذیر کرده است. کرونا با دندان‌های تیز و بی‌رحمش به جان دنیا افتاده است: جان‌ها را می‌گیرد و شغل و کار افراد را به خاک‌وخون می‌کشد. عواقب روانیِ تمام فشارهایی که به لحظه‌لحظه زندگی‌ها تزریق می‌کند نیز جبران‌ناپذیر است. در چنین شرایطی، جنسیت نیز عامل پررنگی است که زنان دنیا را بیش از هر زمان دیگری به چالش می‌کشد و آزار می‌دهد.
